Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

but more especially

  • 1 ESPECIALLY: BUT MORE ESPECIALLY

    [ADV]
    MAXIME: CUM... TUM MAXIME
    MAXUME: CUM... TUM MAXUME

    English-Latin dictionary > ESPECIALLY: BUT MORE ESPECIALLY

  • 2 ESPECIALLY

    [ADV]
    PECULIARITER
    PROPRIE
    SORSUM
    SPECIALITER
    SINGULARITER
    PRAECIPUE
    PRAESERTIM
    IMPRIMIS
    INPRIMIS
    APPRIME
    PRIME
    POTISSIMUM
    PRINCIPALITER
    MAXIME
    MAXUME
    MAGNOPERE: MAXIMOPERE
    CETERA: INTER CETERA
    PAUCA: INTER PAUCA
    PAUCA: INTER PAUCAS
    PAUCA: INTER PAUCOS
    EXTRA ORDINEM
    ADPRIME
    CARDINALITER
    CUMPRIME
    POTISSUMUM
    - BUT MORE ESPECIALLY

    English-Latin dictionary > ESPECIALLY

  • 3 Magnus

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > Magnus

  • 4 magnus

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > magnus

  • 5 majores

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > majores

  • 6 maxume

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > maxume

  • 7 maxumus

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > maxumus

  • 8 Knowledge

       It is indeed an opinion strangely prevailing amongst men, that houses, mountains, rivers, and, in a word, all sensible objects, have an existence, natural or real, distinct from their being perceived by the understanding. But, with how great an assurance and acquiescence soever this principle may be entertained in the world, yet whoever shall find in his heart to call it into question may, if I mistake not, perceive it to involve a manifest contradiction. For, what are the forementioned objects but things we perceive by sense? and what do we perceive besides our own ideas or sensations? and is it not plainly repugnant that any one of these, or any combination of them, should exist unperceived? (Berkeley, 1996, Pt. I, No. 4, p. 25)
       It seems to me that the only objects of the abstract sciences or of demonstration are quantity and number, and that all attempts to extend this more perfect species of knowledge beyond these bounds are mere sophistry and illusion. As the component parts of quantity and number are entirely similar, their relations become intricate and involved; and nothing can be more curious, as well as useful, than to trace, by a variety of mediums, their equality or inequality, through their different appearances.
       But as all other ideas are clearly distinct and different from each other, we can never advance farther, by our utmost scrutiny, than to observe this diversity, and, by an obvious reflection, pronounce one thing not to be another. Or if there be any difficulty in these decisions, it proceeds entirely from the undeterminate meaning of words, which is corrected by juster definitions. That the square of the hypotenuse is equal to the squares of the other two sides cannot be known, let the terms be ever so exactly defined, without a train of reasoning and enquiry. But to convince us of this proposition, that where there is no property, there can be no injustice, it is only necessary to define the terms, and explain injustice to be a violation of property. This proposition is, indeed, nothing but a more imperfect definition. It is the same case with all those pretended syllogistical reasonings, which may be found in every other branch of learning, except the sciences of quantity and number; and these may safely, I think, be pronounced the only proper objects of knowledge and demonstration. (Hume, 1975, Sec. 12, Pt. 3, pp. 163-165)
       Our knowledge springs from two fundamental sources of the mind; the first is the capacity of receiving representations (the ability to receive impressions), the second is the power to know an object through these representations (spontaneity in the production of concepts).
       Through the first, an object is given to us; through the second, the object is thought in relation to that representation.... Intuition and concepts constitute, therefore, the elements of all our knowledge, so that neither concepts without intuition in some way corresponding to them, nor intuition without concepts, can yield knowledge. Both may be either pure or empirical.... Pure intuitions or pure concepts are possible only a priori; empirical intuitions and empirical concepts only a posteriori. If the receptivity of our mind, its power of receiving representations in so far as it is in any way affected, is to be called "sensibility," then the mind's power of producing representations from itself, the spontaneity of knowledge, should be called "understanding." Our nature is so constituted that our intuitions can never be other than sensible; that is, it contains only the mode in which we are affected by objects. The faculty, on the other hand, which enables us to think the object of sensible intuition is the understanding.... Without sensibility, no object would be given to us; without understanding, no object would be thought. Thoughts without content are empty; intuitions without concepts are blind. It is therefore just as necessary to make our concepts sensible, that is, to add the object to them in intuition, as to make our intuitions intelligible, that is to bring them under concepts. These two powers or capacities cannot exchange their functions. The understanding can intuit nothing, the senses can think nothing. Only through their union can knowledge arise. (Kant, 1933, Sec. 1, Pt. 2, B74-75 [p. 92])
       Metaphysics, as a natural disposition of Reason is real, but it is also, in itself, dialectical and deceptive.... Hence to attempt to draw our principles from it, and in their employment to follow this natural but none the less fallacious illusion can never produce science, but only an empty dialectical art, in which one school may indeed outdo the other, but none can ever attain a justifiable and lasting success. In order that, as a science, it may lay claim not merely to deceptive persuasion, but to insight and conviction, a Critique of Reason must exhibit in a complete system the whole stock of conceptions a priori, arranged according to their different sources-the Sensibility, the understanding, and the Reason; it must present a complete table of these conceptions, together with their analysis and all that can be deduced from them, but more especially the possibility of synthetic knowledge a priori by means of their deduction, the principles of its use, and finally, its boundaries....
       This much is certain: he who has once tried criticism will be sickened for ever of all the dogmatic trash he was compelled to content himself with before, because his Reason, requiring something, could find nothing better for its occupation. Criticism stands to the ordinary school metaphysics exactly in the same relation as chemistry to alchemy, or as astron omy to fortune-telling astrology. I guarantee that no one who has comprehended and thought out the conclusions of criticism, even in these Prolegomena, will ever return to the old sophistical pseudo-science. He will rather look forward with a kind of pleasure to a metaphysics, certainly now within his power, which requires no more preparatory discoveries, and which alone can procure for reason permanent satisfaction. (Kant, 1891, pp. 115-116)
       Knowledge is only real and can only be set forth fully in the form of science, in the form of system. Further, a so-called fundamental proposition or first principle of philosophy, even if it is true, it is yet none the less false, just because and in so far as it is merely a fundamental proposition, merely a first principle. It is for that reason easily refuted. The refutation consists in bringing out its defective character; and it is defective because it is merely the universal, merely a principle, the beginning. If the refutation is complete and thorough, it is derived and developed from the nature of the principle itself, and not accomplished by bringing in from elsewhere other counter-assurances and chance fancies. It would be strictly the development of the principle, and thus the completion of its deficiency, were it not that it misunderstands its own purport by taking account solely of the negative aspect of what it seeks to do, and is not conscious of the positive character of its process and result. The really positive working out of the beginning is at the same time just as much the very reverse: it is a negative attitude towards the principle we start from. Negative, that is to say, in its one-sided form, which consists in being primarily immediate, a mere purpose. It may therefore be regarded as a refutation of what constitutes the basis of the system; but more correctly it should be looked at as a demonstration that the basis or principle of the system is in point of fact merely its beginning. (Hegel, 1910, pp. 21-22)
       Knowledge, action, and evaluation are essentially connected. The primary and pervasive significance of knowledge lies in its guidance of action: knowing is for the sake of doing. And action, obviously, is rooted in evaluation. For a being which did not assign comparative values, deliberate action would be pointless; and for one which did not know, it would be impossible. Conversely, only an active being could have knowledge, and only such a being could assign values to anything beyond his own feelings. A creature which did not enter into the process of reality to alter in some part the future content of it, could apprehend a world only in the sense of intuitive or esthetic contemplation; and such contemplation would not possess the significance of knowledge but only that of enjoying and suffering. (Lewis, 1946, p. 1)
       "Evolutionary epistemology" is a branch of scholarship that applies the evolutionary perspective to an understanding of how knowledge develops. Knowledge always involves getting information. The most primitive way of acquiring it is through the sense of touch: amoebas and other simple organisms know what happens around them only if they can feel it with their "skins." The knowledge such an organism can have is strictly about what is in its immediate vicinity. After a huge jump in evolution, organisms learned to find out what was going on at a distance from them, without having to actually feel the environment. This jump involved the development of sense organs for processing information that was farther away. For a long time, the most important sources of knowledge were the nose, the eyes, and the ears. The next big advance occurred when organisms developed memory. Now information no longer needed to be present at all, and the animal could recall events and outcomes that happened in the past. Each one of these steps in the evolution of knowledge added important survival advantages to the species that was equipped to use it.
       Then, with the appearance in evolution of humans, an entirely new way of acquiring information developed. Up to this point, the processing of information was entirely intrasomatic.... But when speech appeared (and even more powerfully with the invention of writing), information processing became extrasomatic. After that point knowledge did not have to be stored in the genes, or in the memory traces of the brain; it could be passed on from one person to another through words, or it could be written down and stored on a permanent substance like stone, paper, or silicon chips-in any case, outside the fragile and impermanent nervous system. (Csikszentmihalyi, 1993, pp. 56-57)

    Historical dictionary of quotations in cognitive science > Knowledge

  • 9 māximē (or māxumē)

       māximē (or māxumē) adv.    [maximus], in the highest degree, most particularly, especially, exceedingly, altogether, very: florere: quid laudem maxume? T.: egredi non possim, si maxime velim: huic legioni Caesar confidebat maxime, Cs.: naturalis amicitia: plebi acceptus, Cs.: quae maxime liberalissima: ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate.—In phrases with unus, omnium, multo, vel, quam: qui proelium unus maxime accenderat, in the very highest degree, Cu.: unus omnium maxime, most of all, N.: maxime omnium belli avida, above all others, L.: multo maxime, by far most effectually, T.: ut quam maxime permaneant diuturna corpora.—With qui in the phrases, quam qui maxime, and ut qui maxime, as any one whatever: tam enim sum amicus rei p., quam qui maxime: grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit, L.—With ut quisque... ita: ut quisque animi magnitudine maxume excellit, ita maxume, etc., the more... so much the more: ut quisque maxume ad suum commodum refert... ita minime est vir bonus, the more... the less.— In gradations, first of all, in the first place: maxime quidem... secundo autem loco: maxime... proxime.—With non: quibus si ingenium non maxime defuit, not utterly.—Especially, particularly, principally: quae ratio poëtas maxumeque Homerum inpulit, ut, etc.: cognoscat etiam rerum gestarum ordinem, maxume scilicet nostrae civitatis.—In the phrases, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially: plena exemplorum est nostra res p., cum saepe, tum maxime bello Punico secundo: longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.—With tum or cum, just, precisely, exactly: consulem tum maxime res agentem avocare, L.: tum cum maxime, at that precise moment, L.: nunc cum maxime.—With modus, just about, very much: hoc maxime modo in Italiam perventum est, L.: ruinae maxime modo, L.: in hunc maxime modum locutus est, much to this effect, L.—To emphasize assent or dissent, certainly, by all means, very well, yes: Cr. duc me ad eam. My. maxume, T.—With immo, certainly not, by no means: Immo maxume, T.: immo vero maxume, S.

    Latin-English dictionary > māximē (or māxumē)

  • 10 Cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum

  • 11 cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > cum

  • 12 Cum2

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum2

  • 13 Т-64

    ТЕМ БОЛЕЕ ( HE obs) these forms only usu. sent adv fixed WO
    (used to single out a statement or part of a statement and thus emphasize its importance) what was said to be true of some person, thing, action etc in the preceding context is even more true of the person, thing, action etc in question
    especially
    particularly even (only, still) more so the more so (in limited contexts) all the more more especially (when the preceding context contains a negation) much less still less let alone (in limited contexts) certainly not
    ... Она всегда робела в подобных случаях и очень боялась новых лиц и новых знакомств, боялась и прежде, ещё с детства, а теперь тем более... (Достоевский 3). She always felt shy on such occasions and was very afraid of new faces and new acquaintances, she had been afraid before, but was even more so now... (3a).
    ...В иных случаях, право, почтеннее поддаться иному увлечению, хотя бы и неразумному, но всё же от великой любви происшедшему, чем вовсе не поддаться ему. А в юности тем паче, ибо неблагонадёжен слишком уж постоянно рассудительный юноша и дешева цена ему... (Достоевский 1)....In certain cases, really, it is more honorable to yield to some passion, however unwise, than not to yield to it at all. Still more so in youth, for a young man who is constantly too reasonable is suspect and of too cheap a price... (1a).
    Его ухаживание за Викой всех бесит? Прекрасно! Тем более он будет ухаживать за ней (Рыбаков 2). If his flirting with Vika was going to get everyone mad, let it! He'd flirt with her all the more! (2a).
    Рассуждение о ямочках на щеках и тем более эпизод, связанный с биноклем, дядя Сандро передавал с оглядкой, чтобы тётя Катя этого не слышала (Искандер 5). The discussion of dimpled cheeks, and more especially the episode involving the binoculars, Uncle Sandro conveyed with care lest Aunt Katya hear (5a).
    ...Уходя из семьи, Платон Самсонович не собирался обзаводиться новой семьёй или тем более любовницей (Искандер 6). Platon Samsonovich was not...leaving his family in order to acquire a new one, much less a mistress (6a).
    Прекратились разногласия между партиями, сословиями, народностями - осталась одна великая Россия! Могли мы ждать этого недавно?.. Вот так мы сами не знаем себя, а Россию тем более (Солженицын 1). Wrangling between parties, classes, nationalities had stopped, and what was left was one great Russia! Could anyone have expected this even a little while ago?...How little we know ourselves-and we know Russia still less (1a).
    «Ты -замужем, он - женат. Ты ведь не бросишь своего Курильского, тем более - Аркашку. Никандров тоже не бросит семью» (Залыгин 1). "You're both married. You won't leave your Kurilsky, let alone Arkady. And Nikandrov won't leave his family either" (1a).

    Большой русско-английский фразеологический словарь > Т-64

  • 14 тем более

    ТЕМ БОЛЕЕ <ПАЧЕ obs>
    [these forms only; usu. sent adv; fixed WO]
    =====
    (used to single out a statement or part of a statement and thus emphasize its importance) what was said to be true of some person, thing, action etc in the preceding context is even more true of the person, thing, action etc in question:
    - even <only, still> more so;
    - [in limited contexts] all the more;
    - [when the preceding context contains a negation] much less;
    - [in limited contexts] certainly not...
         ♦ Она всегда робела в подобных случаях и очень боялась новых лиц и новых знакомств, боялась и прежде, еще с детства, а теперь тем более... (Достоевский 3). She always felt shy on such occasions and was very afraid of new faces and new acquaintances; she had been afraid before, but was even more so now... (3a).
         ♦...В иных случаях, право, почтеннее поддаться иному увлечению, хотя бы и неразумному, но все же от великой любви происшедшему, чем вовсе не поддаться ему. А в юности тем паче, ибо неблагонадежен слишком уж постоянно рассудительный юноша и дешева цена ему... (Достоевский 1)....In certain cases, really, it is more honorable to yield to some passion, however unwise, than not to yield to it at all. Still more so in youth, for a young man who is constantly too reasonable is suspect and of too cheap a price... (1a).
         ♦ Его ухаживание за Викой всех бесит? Прекрасно! Тем более он будет ухаживать за ней (Рыбаков 2). If his flirting with Vika was going to get everyone mad, let it! He'd flirt with her all the more! (2a).
         ♦ Рассуждение о ямочках на щеках и тем более эпизод, связанный с биноклем, дядя Сандро передавал с оглядкой, чтобы тетя Катя этого не слышала (Искандер 5). The discussion of dimpled cheeks, and more especially the episode involving the binoculars, Uncle Sandro conveyed with care lest Aunt Katya hear (5a).
         ♦...Уходя из семьи, Платон Самсонович не собирался обзаводиться новой семьей или тем более любовницей (Искандер 6). Platon Samsonovich was not...leaving his family in order to acquire a new one, much less a mistress (6a).
         ♦ Прекратились разногласия между партиями, сословиями, народностями - осталась одна великая Россия! Могли мы ждать этого недавно?.. Вот так мы сами не знаем себя, а Россию тем более (Солженицын 1). Wrangling between parties, classes, nationalities had stopped, and what was left was one great Russia! Could anyone have expected this even a little while ago?...How little we know ourselves-and we know Russia still less (1a).
         ♦ "Ты - замужем, он - женат. Ты ведь не бросишь своего Курильского, тем более - Аркашку. Никандров тоже не бросит семью" (Залыгин 1). "You're both married. You won't leave your Kurilsky, let alone Arkady. And Nikandrov won't leave his family either" (1a).

    Большой русско-английский фразеологический словарь > тем более

  • 15 тем паче

    ТЕМ БОЛЕЕ <ПАЧЕ obs>
    [these forms only; usu. sent adv; fixed WO]
    =====
    (used to single out a statement or part of a statement and thus emphasize its importance) what was said to be true of some person, thing, action etc in the preceding context is even more true of the person, thing, action etc in question:
    - even <only, still> more so;
    - [in limited contexts] all the more;
    - [when the preceding context contains a negation] much less;
    - [in limited contexts] certainly not...
         ♦ Она всегда робела в подобных случаях и очень боялась новых лиц и новых знакомств, боялась и прежде, еще с детства, а теперь тем более... (Достоевский 3). She always felt shy on such occasions and was very afraid of new faces and new acquaintances; she had been afraid before, but was even more so now... (3a).
         ♦...В иных случаях, право, почтеннее поддаться иному увлечению, хотя бы и неразумному, но все же от великой любви происшедшему, чем вовсе не поддаться ему. А в юности тем паче, ибо неблагонадежен слишком уж постоянно рассудительный юноша и дешева цена ему... (Достоевский 1)....In certain cases, really, it is more honorable to yield to some passion, however unwise, than not to yield to it at all. Still more so in youth, for a young man who is constantly too reasonable is suspect and of too cheap a price... (1a).
         ♦ Его ухаживание за Викой всех бесит? Прекрасно! Тем более он будет ухаживать за ней (Рыбаков 2). If his flirting with Vika was going to get everyone mad, let it! He'd flirt with her all the more! (2a).
         ♦ Рассуждение о ямочках на щеках и тем более эпизод, связанный с биноклем, дядя Сандро передавал с оглядкой, чтобы тетя Катя этого не слышала (Искандер 5). The discussion of dimpled cheeks, and more especially the episode involving the binoculars, Uncle Sandro conveyed with care lest Aunt Katya hear (5a).
         ♦...Уходя из семьи, Платон Самсонович не собирался обзаводиться новой семьей или тем более любовницей (Искандер 6). Platon Samsonovich was not...leaving his family in order to acquire a new one, much less a mistress (6a).
         ♦ Прекратились разногласия между партиями, сословиями, народностями - осталась одна великая Россия! Могли мы ждать этого недавно?.. Вот так мы сами не знаем себя, а Россию тем более (Солженицын 1). Wrangling between parties, classes, nationalities had stopped, and what was left was one great Russia! Could anyone have expected this even a little while ago?...How little we know ourselves-and we know Russia still less (1a).
         ♦ "Ты - замужем, он - женат. Ты ведь не бросишь своего Курильского, тем более - Аркашку. Никандров тоже не бросит семью" (Залыгин 1). "You're both married. You won't leave your Kurilsky, let alone Arkady. And Nikandrov won't leave his family either" (1a).

    Большой русско-английский фразеологический словарь > тем паче

  • 16 zwar

    Adv.
    1. zwar..., aber oder doch... (it’s true)..., but...; certainly..., but...; es ist zwar spät, aber... it 'is late, but...; er hat zwar angerufen, aber... he 'did ring up, but...; he rang up all right, but...; sie ist zwar hübsch, aber... auch she may be pretty, but...
    2. und zwar namely, nachgestellt: in fact; verstärkend, vorangestellt: in fact; er will das Geld haben, und zwar sofort he wants the money, and he wants it right now; wir haben uns in Rom getroffen, und zwar letztes Jahr we met in Rome - last year (it was); er ist Sänger, und zwar Bariton he’s a singer - a baritone; he’s a singer, that’s to say a baritone; sie hat ihr eigenes Haus, und zwar ein großes she has her own house, and it’s a big one
    * * *
    admittedly; namely
    * * *
    [tsvaːɐ]
    adv
    1)

    (= wohl) er war zwár Zeuge des Unfalls, kann sich aber nicht mehr so genau erinnern — he did witness the accident or it's true he witnessed the accident but he can't remember much about it any more

    sie ist zwár sehr schön/krank, aber... — it's true she's very beautiful/ill but..., she may be very beautiful/ill but...

    ich weiß zwár, dass es schädlich ist, aber... — I do know it's harmful but...

    2)

    (erklärend, betont) und zwár — in fact, actually

    er ist tatsächlich gekommen, und zwár um 4 Uhr — he really did come, at 4 o'clock actually or in fact

    er hat mir das anders erklärt, und zwár so... — he explained it differently to me(, like this)...

    ich mache das, und zwár so, wie ich es für richtig halte — I'll do it and I'll do it just as I see fit

    und zwár einschließlich... — inclusive of...

    die Schulen, und zwár vor allem die Grundschulen — the schools, (and more) especially the primary schools

    das hat er gemacht, und zwár so gründlich, dass... — he did it and (he did it) so thoroughly that...

    ich werde ihm schreiben, und zwár noch heute — I'll write to him and I'll do it today or this very day

    * * *
    [tsva:ɐ̯]
    sie ist \zwar 47, sieht aber wie 30 aus although she's 47 she looks like 30, it's true she's [or she may be] 47, but she looks like 30
    das mag \zwar stimmen, aber... that may be true, but...
    es steht mir \zwar zu, aber... although it's my right,..., it is in fact my right, but...
    und \zwar (erklärend) namely, to wit form
    Sie haben ein dringendes Anliegen? und \zwar? you have an urgent matter? so what is it?
    * * *

    ich weiß es zwar nicht genau, aber... — I'm not absolutely sure [I admit,] but...

    2)

    er ist Zahnarzt, und zwar ein guter — he is a dentist, and a good one at that

    * * *
    zwar adv
    1.
    zwar …, aber oder
    doch … (it’s true) …, but …; certainly …, but …;
    es ist zwar spät, aber … it 'is late, but …;
    er hat zwar angerufen, aber … he 'did ring up, but …; he rang up all right, but …;
    sie ist zwar hübsch, aber … auch she may be pretty, but …
    2.
    und zwar namely, nachgestellt: in fact; verstärkend, vorangestellt: in fact;
    er will das Geld haben, und zwar sofort he wants the money, and he wants it right now;
    wir haben uns in Rom getroffen, und zwar letztes Jahr we met in Rome - last year (it was);
    er ist Sänger, und zwar Bariton he’s a singer - a baritone; he’s a singer, that’s to say a baritone;
    sie hat ihr eigenes Haus, und zwar ein großes she has her own house, and it’s a big one
    * * *

    ich weiß es zwar nicht genau, aber... — I'm not absolutely sure [I admit,] but...

    2)

    er ist Zahnarzt, und zwar ein guter — he is a dentist, and a good one at that

    * * *
    adv.
    in fact adv.
    to be sure adv.

    Deutsch-Englisch Wörterbuch > zwar

  • 17 pin

    [pin] 1. noun
    1) (a short, thin, pointed piece of metal used eg to hold pieces of fabric, paper etc together, especially when making clothes: The papers are fastened together by a pin.) knappenål
    2) (a similar but more ornamental object: a hat-pin.) nål; -nål
    2. verb
    1) (to fasten with a pin: She pinned the material together.) hæfte
    2) (to hold by pressing against something: The fallen tree pinned him to the ground.) mase; klemme
    - pinhole
    - pinpoint
    - pin-up
    - pin down
    - pins and needles
    * * *
    [pin] 1. noun
    1) (a short, thin, pointed piece of metal used eg to hold pieces of fabric, paper etc together, especially when making clothes: The papers are fastened together by a pin.) knappenål
    2) (a similar but more ornamental object: a hat-pin.) nål; -nål
    2. verb
    1) (to fasten with a pin: She pinned the material together.) hæfte
    2) (to hold by pressing against something: The fallen tree pinned him to the ground.) mase; klemme
    - pinhole
    - pinpoint
    - pin-up
    - pin down
    - pins and needles

    English-Danish dictionary > pin

  • 18 Theater, Portuguese

       There are two types of theater in Portugal: classical or "serious" theater and light theater, or the Theater of Review, largely the Revistas de Lisboa (Lisbon Reviews). Modern theater, mostly but not exclusively centered in Lisbon, experienced an unfortunate impact from official censorship during the Estado Novo (1926-74). Following laws passed in 1927, the government decreed that, as a cultural activity, any theatrical presentations that were judged "offensive in law, in morality and in decent customs" were prohibited. One consequence that derived from the risk of prohibition was that directors and playwrights began to practice self-censorship. This discouraged liberal and experimental theatrical work, weakened commercial investment in theater, and made employment in much theater a risky business, with indifferent public support.
       Despite these political obstacles and the usual risks and difficulties of producing live theater in competition first with emerging cinema and then with television (which began in any case only after 1957), some good theatrical work flourished. Two of the century's greatest repertory actresses, Amélia Rey-Colaço (1898-1990) and Maria Matos (1890-1962), put together talented acting companies and performed well-received classical theater. Two periods witnessed a brief diminution of censorship: following World War II (1945-47) and during Prime Minister Marcello Caetano's government (1968-74). Although Portuguese playwrights also produced comedies and dramas, some of the best productions reached the stage under the authorship of foreign playwrights: Shakespeare, George Bernard Shaw, Arthur Miller, and others.
       A major new phase of Portuguese serious theater began in the 1960s, with the staging of challenging plays by playwrights José Cardoso Pires, Luis Sttau Monteiro, and Bernardo Santareno. Since the Revolution of 25 April 1974, more funds for experimental theater have become available, and government censorship ceased. As in so much of Western European theater, however, the general public tended to favor not plays with serious content but techno-hits that featured foreign imports, including musicals, or homegrown musicals on familiar themes. Nevertheless, after 1974, the theater scene was enlivened, not only in Lisbon, but also in Oporto, Coimbra, and other cities.
       The Theater of Review, or light theater, was introduced to Portugal in the 19th century and was based largely on French models. Adapted to the Portuguese scene, the Lisbon reviews featured pageantry, costume, comic skits, music (including the ever popular fado), dance, and slapstick humor and satire. Despite censorship, its heyday occurred actually during the Estado Novo, before 1968. Of all the performing arts, the Lisbon reviews enjoyed the greatest freedom from official political censorship. Certain periods featured more limited censorship, as cited earlier (1945-47 and 1968-74). The main venue of the Theater of Review was located in central Lisbon's Parque Mayer, an amusement park that featured four review theaters: Maria Vitória, Variedades, Capitólio, and ABC.
       Many actors and stage designers, as well as some musicians, served their apprenticeship in the Lisbon reviews before they moved into film and television. Noted fado singers, the fadistas, and composers plied their trade in Parque Mayer and built popular followings. The subjects of the reviews, often with provocative titles, varied greatly and followed contemporary social, economic, and even political fashion and trends, but audiences especially liked satire directed against convention and custom. If political satire was not passed by the censor in the press or on television, sometimes the Lisbon reviews, by the use of indirection and allegory, could get by with subtle critiques of some personalities in politics and society. A humorous stereotyping of customs of "the people," usually conceived of as Lisbon street people or naive "country bumpkins," was also popular. To a much greater degree than in classical, serious theater, the Lisbon review audiences steadily supported this form of public presentation. But the zenith of this form of theater had been passed by the late 1960s as audiences dwindled, production expenses rose, and film and television offered competition.
       The hopes that governance under Prime Minister Marcello Caetano would bring a new season of freedom of expression in the light theater or serious theater were dashed by 1970-71, as censorship again bore down. With revolution in the offing, change was in the air, and could be observed in a change of review show title. A Lisbon review show title on the eve of the Revolution of 25 April 1974, was altered from: 'To See, to Hear... and Be Quiet" to the suggestive, "To See, to Hear... and to Talk." The review theater experienced several difficult years after 1980, and virtually ceased to exist in Parque Mayer. In the late 1990s, nevertheless, this traditional form of entertainment underwent a gradual revival. Audiences again began to troop to renovated theater space in the amusement park to enjoy once again new lively and humorous reviews, cast for a new century and applied to Portugal today.

    Historical dictionary of Portugal > Theater, Portuguese

  • 19 Latinienses

    Lătĭum, ii, n. [2. lătus; Sanscr. root prath-, to spread or widen; cf. Lat. later, etc.; prop., the plains or flat-land;

    by the ancients referred to latēre, because here Saturnus lay concealed from his son,

    Ov. F. 1, 238; Verg. A. 8, 322; Arn. 4, 143; Lact. 1, 13;

    or to Latinus,

    the name of the mythical king, Varr. L. L. 5, § 32 Müll.], a country of Italy, in which Rome was situated, now Campagna di Roma, and a part of the Terra di Lavoro, Plin. 3, 5, 9, § 54; Enn. ap. Acro. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 455); Cic. Rep. 2, 24, 44; Liv. 6, 21; 8, 13; Hor. C. 1, 12, 53; 1, 35, 10; id. C. S. 66; Mel. 3, 4, 2; consisting of two parts:

    Latium vetus,

    Tac. A. 4, 5;

    or antiquum,

    Verg. A. 7, 38; Plin. 3, 5, 9, § 56; which was the original territory governed by Rome before the subjugation of the Æqui and Volsci, and:

    Latium novum, or adjectum,

    originally the territory of the Æqui, Volsci, Hernici, and Aurunci, Plin. 3, 5, 9, § 59.—
    B.
    Jus Latii, the political rights and privileges which belonged originally to the Latins, but were afterwards granted by the Romans to other people; this jus comprehended less than civitas Romana, but more than peregrinitas (cf. latinitas and Latini):

    eodem anno Caesar nationes Alpium maritimarum in jus Latii transtulit,

    Tac. A. 15, 32. —Also called Latium alone: aut majus est Latium aut minus; majus est Latium, cum et hi, qui decuriones leguntur, et ei qui honorem aliquem aut magistratum gerunt, civitatem Romanam consecuntur;

    minus Latium est, cum hi tantum, qui vel magistratum vel honorem gerunt, ad civitatem Romanam perveniunt,

    Gai. Inst. 1, 96; cf.:

    Latium externis dilargiri,

    Tac. H. 3, 55:

    Latio dato,

    Plin. 5, 2, 1, § 20:

    Latio donata oppida,

    id. 3, 1, 3, § 7.—
    II.
    Hence,
    A.
    Lătĭus, a, um, adj., of or belonging to Latium, Latian, Latin ( poet. and in post-Aug. prose):

    agri,

    the Latin territory, Ov. F. 2, 553; 3, 606; 5, 91:

    gens,

    id. ib. 4, 42; id. M. 14, 832:

    lingua,

    id. P. 2, 3, 75: palmes, vines growing in Latium, id. F. 4, 894:

    boves,

    Col. 6, 1, 2. — Poet., for Roman:

    turba,

    the Roman people, Ov. F. 1, 639:

    parentes,

    id. ib. 3, 243; cf.

    matres,

    id. ib. 4, 133:

    annus,

    the Roman year, id. ib. 1, 1:

    vulnera,

    of Roman soldiers, id. A. A. 1, 414.—
    B.
    Lătīnus, a, um, adj., of or belonging to Latium, Latin.
    1.
    Adj.: populi, the Latins, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 28 Müll. (Ann. v. 24 Vahl.); cf.

    genus,

    the Latins, Romans, Verg. A. 1, 6:

    lingua,

    the Latin language, Varr. L. L. 5, § 1 Müll.; cf.

    opp. Graeca,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    poëtae, opp. Graeci,

    id. Ac. 1, 3, 10: via, beginning at the Porta Latina, near the Porta Capena, id. Clu. 59, 163; Liv. 2, 39; 10, 36 al.:

    dies,

    the days of the Roman calendar, the Roman year, Ov. F. 3, 177: feriae, the festival of the allied Latins, which was celebrated especially by offerings to Juppiter Latiaris on Mons Albanus, Varr. L. L. 6, § 25 Müll.; Cic. N. D. 1, 6, 15; Liv. 21, 63; 22, 1; more freq. absol.; v. in the foll. 2.: coloniae, which possessed the jus Latii, Cic. Caecin. 33 fin.; Suet. Caes. 8: nomen, Latin citizenship, also called jus Latii and Latinitas, Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41; Sall. J. 39, 2 (v. socius): casus, i. e. the ablative, Varr. ap. Diom. p. 277 P.:

    tragici veteres,

    Quint. 1, 8, 8:

    esse illud Latinum (verbum),

    Suet. Gram. 22.— Comp.: nihil Latinius legi, M. Aur. ap. Front. Ep. 2, 6 Mai.; cf.:

    nihil Latinius tuis voluminibus,

    Hier. Ep. 58, 9.— Sup.:

    homo Latinissimus,

    Hier. Ep. 50, 2.— Adv.: Lătīnē, in Latin:

    Graece haec vocatur emporos: eadem Latine mercator,

    Plaut. Merc. 1, 1, 5; id. Cas. prol. 34:

    Cumanis petentibus, ut publice Latine loquerentur, et praeconibus Latine vendendi jus esset,

    in the Latin tongue, Liv. 40, 42 fin.:

    scire,

    to understand Latin, Cic. Caecin. 19, 55:

    num Latine scit?

    id. Phil. 5, 5, 13:

    non enim tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire,

    id. Brut. 37, 140:

    nescire,

    Juv. 6, 188: reddere, to translate into Latin, Cic. de Or, 1, 34, 153; cf.

    docere,

    Plin. Ep. 7, 4, 9.—In partic.: Latine loqui, to speak with propriety or elegance:

    Latine et diligenter loqui,

    Cic. Brut. 45, 166; cf.:

    ut pure et emendate loquentes, quod est Latine,

    id. Opt. Gen. Or. 2, 4:

    pure et Latine loqui,

    id. de Or. 1, 32, 144.—Sometimes, also, like our to talk plain English, for, to speak out, to speak plainly or openly (syn. Romano more loqui):

    (gladiator), ut appellant ii, qui plane et Latine loquuntur,

    Cic. Phil. 7, 6, 17:

    Latine me scitote, non accusatorie loqui,

    id. Verr. 2, 4, 1, § 2:

    poscere,

    Juv. 11, 148:

    formare,

    to compose in Latin, Suet. Aug. 89: componere, id. Gram. init.—Comp.: Latinius, in better Latin (late Lat.), Front. Ep. ad M. Caes. 3, 6; Hier. in Isa. 8, 10.—
    2.
    Subst.
    a.
    Lătīni, ōrum, m.
    (α).
    The inhabitants of Latium, Latins, Liv. 1, 2 sq.; 1, 32 sq.; 2, 19 sq.; Cic. Off. 1, 12, 38; 3, 31, 112; Verg. A. 7, 367; Juv. 6, 44. —
    (β).
    Those who possessed the Latin rights of citizenship (jus Latii, Latinitas);

    freq. in the connection, socii et Latini,

    Cic. Balb. 8, 21; id. Sest. 13, 30; id. Lael. 3, 12 (v. socius).—
    (γ).
    Latini Juniani, freedmen whose liberty was secured by the operation of the lex Junia Norbana (772 A. U. C.), Gai. Inst. 3, § 56.—
    b.
    Lătīnae, ārum, f. (sc. feriae), the festival of the allied Latins, the Latin holidays, Liv. 5, 17; 19; Cic. Att. 1, 3; id. Q. Fr. 2, 4, 2 fin.; id. poët. Div. 1, 11, 18.—
    c.
    Lătīnum, i, n., Latin, the Latin language:

    licet in Latinum illa convertere,

    Cic. Tusc. 3, 14, 29:

    in Latinum vertore,

    Quint. 1, 5, 2.—
    C.
    Lătīnĭensis, e, adj., Latin:

    populi,

    Plin. 3, 5, 9, § 69: ager, Auct. Harusp. Resp. 10, 20.— In plur absol.: Lătīnĭenses, ĭum, m., the Latins, Auct. Harusp. Resp. 28, 62.—
    D.
    Lătĭālis, and euphon. collat. form Lătĭāris, e (also Lătĭar, v. infra), adj., of or belonging to Latium, Latin.
    1.
    Form Latialis:

    populus,

    the Latins, Romans, Ov. M. 15, 481:

    sermo,

    Plin. 3, 1, 3, § 7:

    Juppiter,

    Luc. 1, 198;

    hence, also, caput,

    a statue of Jupiter, id. 1, 535.— Lătĭālĭter, adv., in the Latin manner (post - class.):

    peplo circa umeros involuto Latialiter tegebatur,

    Mart. Cap. 5 init.:

    nihil effari,

    id. 6, § 587:

    te Latialiter sonantem,

    Sid. Carm. 23, 235 (al. Latiariter).—
    2.
    Form Latiaris: Latiaris sancte Juppiter (Juppiter Latiaris was the guardian deity of the Latin confederacy, to whom the feriae Latinae were consecrated), Cic. Mil. 31, 85:

    Juppiter,

    Plin. 34, 7, 18, § 43 Sillig. N. cr.:

    collis,

    Varr. L. L. 5, § 52 Müll.:

    doctrina Latiaris,

    Macr. S. 1, 2.— Adv.: Lătĭārĭter, v. in the preced. 1.—
    b.
    Hence, subst.: Lătĭar, āris, n., the festival of Jupiter Latiaris:

    confectum erat Latiar,

    Cic. Q. Fr. 2, 4, 2; cf. Macr. S. 1, 16, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Latinienses

  • 20 Latinum

    Lătĭum, ii, n. [2. lătus; Sanscr. root prath-, to spread or widen; cf. Lat. later, etc.; prop., the plains or flat-land;

    by the ancients referred to latēre, because here Saturnus lay concealed from his son,

    Ov. F. 1, 238; Verg. A. 8, 322; Arn. 4, 143; Lact. 1, 13;

    or to Latinus,

    the name of the mythical king, Varr. L. L. 5, § 32 Müll.], a country of Italy, in which Rome was situated, now Campagna di Roma, and a part of the Terra di Lavoro, Plin. 3, 5, 9, § 54; Enn. ap. Acro. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 455); Cic. Rep. 2, 24, 44; Liv. 6, 21; 8, 13; Hor. C. 1, 12, 53; 1, 35, 10; id. C. S. 66; Mel. 3, 4, 2; consisting of two parts:

    Latium vetus,

    Tac. A. 4, 5;

    or antiquum,

    Verg. A. 7, 38; Plin. 3, 5, 9, § 56; which was the original territory governed by Rome before the subjugation of the Æqui and Volsci, and:

    Latium novum, or adjectum,

    originally the territory of the Æqui, Volsci, Hernici, and Aurunci, Plin. 3, 5, 9, § 59.—
    B.
    Jus Latii, the political rights and privileges which belonged originally to the Latins, but were afterwards granted by the Romans to other people; this jus comprehended less than civitas Romana, but more than peregrinitas (cf. latinitas and Latini):

    eodem anno Caesar nationes Alpium maritimarum in jus Latii transtulit,

    Tac. A. 15, 32. —Also called Latium alone: aut majus est Latium aut minus; majus est Latium, cum et hi, qui decuriones leguntur, et ei qui honorem aliquem aut magistratum gerunt, civitatem Romanam consecuntur;

    minus Latium est, cum hi tantum, qui vel magistratum vel honorem gerunt, ad civitatem Romanam perveniunt,

    Gai. Inst. 1, 96; cf.:

    Latium externis dilargiri,

    Tac. H. 3, 55:

    Latio dato,

    Plin. 5, 2, 1, § 20:

    Latio donata oppida,

    id. 3, 1, 3, § 7.—
    II.
    Hence,
    A.
    Lătĭus, a, um, adj., of or belonging to Latium, Latian, Latin ( poet. and in post-Aug. prose):

    agri,

    the Latin territory, Ov. F. 2, 553; 3, 606; 5, 91:

    gens,

    id. ib. 4, 42; id. M. 14, 832:

    lingua,

    id. P. 2, 3, 75: palmes, vines growing in Latium, id. F. 4, 894:

    boves,

    Col. 6, 1, 2. — Poet., for Roman:

    turba,

    the Roman people, Ov. F. 1, 639:

    parentes,

    id. ib. 3, 243; cf.

    matres,

    id. ib. 4, 133:

    annus,

    the Roman year, id. ib. 1, 1:

    vulnera,

    of Roman soldiers, id. A. A. 1, 414.—
    B.
    Lătīnus, a, um, adj., of or belonging to Latium, Latin.
    1.
    Adj.: populi, the Latins, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 28 Müll. (Ann. v. 24 Vahl.); cf.

    genus,

    the Latins, Romans, Verg. A. 1, 6:

    lingua,

    the Latin language, Varr. L. L. 5, § 1 Müll.; cf.

    opp. Graeca,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    poëtae, opp. Graeci,

    id. Ac. 1, 3, 10: via, beginning at the Porta Latina, near the Porta Capena, id. Clu. 59, 163; Liv. 2, 39; 10, 36 al.:

    dies,

    the days of the Roman calendar, the Roman year, Ov. F. 3, 177: feriae, the festival of the allied Latins, which was celebrated especially by offerings to Juppiter Latiaris on Mons Albanus, Varr. L. L. 6, § 25 Müll.; Cic. N. D. 1, 6, 15; Liv. 21, 63; 22, 1; more freq. absol.; v. in the foll. 2.: coloniae, which possessed the jus Latii, Cic. Caecin. 33 fin.; Suet. Caes. 8: nomen, Latin citizenship, also called jus Latii and Latinitas, Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41; Sall. J. 39, 2 (v. socius): casus, i. e. the ablative, Varr. ap. Diom. p. 277 P.:

    tragici veteres,

    Quint. 1, 8, 8:

    esse illud Latinum (verbum),

    Suet. Gram. 22.— Comp.: nihil Latinius legi, M. Aur. ap. Front. Ep. 2, 6 Mai.; cf.:

    nihil Latinius tuis voluminibus,

    Hier. Ep. 58, 9.— Sup.:

    homo Latinissimus,

    Hier. Ep. 50, 2.— Adv.: Lătīnē, in Latin:

    Graece haec vocatur emporos: eadem Latine mercator,

    Plaut. Merc. 1, 1, 5; id. Cas. prol. 34:

    Cumanis petentibus, ut publice Latine loquerentur, et praeconibus Latine vendendi jus esset,

    in the Latin tongue, Liv. 40, 42 fin.:

    scire,

    to understand Latin, Cic. Caecin. 19, 55:

    num Latine scit?

    id. Phil. 5, 5, 13:

    non enim tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire,

    id. Brut. 37, 140:

    nescire,

    Juv. 6, 188: reddere, to translate into Latin, Cic. de Or, 1, 34, 153; cf.

    docere,

    Plin. Ep. 7, 4, 9.—In partic.: Latine loqui, to speak with propriety or elegance:

    Latine et diligenter loqui,

    Cic. Brut. 45, 166; cf.:

    ut pure et emendate loquentes, quod est Latine,

    id. Opt. Gen. Or. 2, 4:

    pure et Latine loqui,

    id. de Or. 1, 32, 144.—Sometimes, also, like our to talk plain English, for, to speak out, to speak plainly or openly (syn. Romano more loqui):

    (gladiator), ut appellant ii, qui plane et Latine loquuntur,

    Cic. Phil. 7, 6, 17:

    Latine me scitote, non accusatorie loqui,

    id. Verr. 2, 4, 1, § 2:

    poscere,

    Juv. 11, 148:

    formare,

    to compose in Latin, Suet. Aug. 89: componere, id. Gram. init.—Comp.: Latinius, in better Latin (late Lat.), Front. Ep. ad M. Caes. 3, 6; Hier. in Isa. 8, 10.—
    2.
    Subst.
    a.
    Lătīni, ōrum, m.
    (α).
    The inhabitants of Latium, Latins, Liv. 1, 2 sq.; 1, 32 sq.; 2, 19 sq.; Cic. Off. 1, 12, 38; 3, 31, 112; Verg. A. 7, 367; Juv. 6, 44. —
    (β).
    Those who possessed the Latin rights of citizenship (jus Latii, Latinitas);

    freq. in the connection, socii et Latini,

    Cic. Balb. 8, 21; id. Sest. 13, 30; id. Lael. 3, 12 (v. socius).—
    (γ).
    Latini Juniani, freedmen whose liberty was secured by the operation of the lex Junia Norbana (772 A. U. C.), Gai. Inst. 3, § 56.—
    b.
    Lătīnae, ārum, f. (sc. feriae), the festival of the allied Latins, the Latin holidays, Liv. 5, 17; 19; Cic. Att. 1, 3; id. Q. Fr. 2, 4, 2 fin.; id. poët. Div. 1, 11, 18.—
    c.
    Lătīnum, i, n., Latin, the Latin language:

    licet in Latinum illa convertere,

    Cic. Tusc. 3, 14, 29:

    in Latinum vertore,

    Quint. 1, 5, 2.—
    C.
    Lătīnĭensis, e, adj., Latin:

    populi,

    Plin. 3, 5, 9, § 69: ager, Auct. Harusp. Resp. 10, 20.— In plur absol.: Lătīnĭenses, ĭum, m., the Latins, Auct. Harusp. Resp. 28, 62.—
    D.
    Lătĭālis, and euphon. collat. form Lătĭāris, e (also Lătĭar, v. infra), adj., of or belonging to Latium, Latin.
    1.
    Form Latialis:

    populus,

    the Latins, Romans, Ov. M. 15, 481:

    sermo,

    Plin. 3, 1, 3, § 7:

    Juppiter,

    Luc. 1, 198;

    hence, also, caput,

    a statue of Jupiter, id. 1, 535.— Lătĭālĭter, adv., in the Latin manner (post - class.):

    peplo circa umeros involuto Latialiter tegebatur,

    Mart. Cap. 5 init.:

    nihil effari,

    id. 6, § 587:

    te Latialiter sonantem,

    Sid. Carm. 23, 235 (al. Latiariter).—
    2.
    Form Latiaris: Latiaris sancte Juppiter (Juppiter Latiaris was the guardian deity of the Latin confederacy, to whom the feriae Latinae were consecrated), Cic. Mil. 31, 85:

    Juppiter,

    Plin. 34, 7, 18, § 43 Sillig. N. cr.:

    collis,

    Varr. L. L. 5, § 52 Müll.:

    doctrina Latiaris,

    Macr. S. 1, 2.— Adv.: Lătĭārĭter, v. in the preced. 1.—
    b.
    Hence, subst.: Lătĭar, āris, n., the festival of Jupiter Latiaris:

    confectum erat Latiar,

    Cic. Q. Fr. 2, 4, 2; cf. Macr. S. 1, 16, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Latinum

См. также в других словарях:

  • especially — especial, especially, special, specially 1. There is no longer any great difficulty with especial because special has all but driven it out, although it is still used occasionally to refer principally to exceptional personal qualities or… …   Modern English usage

  • but — 1. general. But is a preposition and conjunction, and is used contrastively: (preposition) Everyone seems to know but me / (conjunction) Everyone seems to know but I don t. In more modern usage, as the OED and Fowler (1926) have both recognized,… …   Modern English usage

  • More Fire! Productions — was a women s theatre collective active in New York City from 1980 to 1988. It was founded by Robin Epstein and Dorothy Cantwell and based in the East Village section of lower Manhattan, New York City. More Fire! Productions created and produced… …   Wikipedia

  • More FM — Broadcast area 22 markets in New Zealand Slogan Live it, Love it, Sing it First air date 1991, in Wellington Format Adult contemporary music, Pop music Owner …   Wikipedia

  • More Crap — South Park episode Bono backs Stan up against a wall and tells him he is not gonna be number two in the world s biggest crap record …   Wikipedia

  • More pie now — (MPN) is a fictional character originating in the O Reilly comic book series around the late nineteen nineties, but popularized more recently in the manga Southgate, Cutter and Tinman released to a limited audience in late 2005. He is a large… …   Wikipedia

  • More Today Than Yesterday: The Greatest Hits Tour — Promotional poster for tour Tour by Diana Ross Start date May 15, 2010 ( …   Wikipedia

  • more fool somebody (for doing something) — ˌmore fool ˈsb (for doing sth) idiom (informal) used to say that you think that sb was stupid to do sth, especially when it causes them problems • ‘He s not an easy person to live with.’ ‘More fool her for marrying him!’ • ‘I know I shouldn t… …   Useful english dictionary

  • especially — /I speSFli/ also specially spoken adverb 1 (sentence adverb) used to emphasize that something is more important or happens more with one particular thing than with others: Crime is growing at a rapid rate, especially in urban areas. 2 (+ adj/adv) …   Longman dictionary of contemporary English

  • But to bring a sword — Casting out the money changers by Giotto, 14th century …   Wikipedia

  • especially — es|pe|cial|ly W1S1 [ıˈspeʃəli] adv 1.) [sentence adverb] used to emphasize that something is more important or happens more with one particular thing than with others = ↑particularly ▪ I never liked long walks, especially in winter. ▪ Art books… …   Dictionary of contemporary English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»